Συνεδρία 17: Ανθρώπων Έργα

Τί σε κάνει άνθρωπο; Ερώτημα που προσπαθεί να απαντηθεί εδώ και περίπου 5.000 χρόνια. Και φυσικά δεν εννοώ τη φυσιολογία. Το να περπατάς με τα δύο πόδια και να έχεις λειτουργικό αντίχειρα είναι εξωτερικά γνωρίσματα βάσης. Επιμένοντας επιστημονικά στον πρόλογο, η βιολογία και η ανθρωπολογία προσθέτουν κάποια στοιχεία: θηλαστικό, με προσδόκιμο ζωής τα 75 χρόνια κατά μέσο όρο, με τον ποιο λειτουργικό εγκέφαλο και το μόνο είδος που διαθέτει λογική. Κανόνες τις επιστήμης που επιβεβαιώνονται μέσα από τις πλείστες τόσες εξαιρέσεις τους.

Άλλωστε το είδος μας ξεκίνησε εντυπωσιακά τη σταδιοδρομία του στην ιστορία. Η πρώτη εξακριβωμένη γενοκτονία της ιστορία είναι αυτή του Homo Erectus από το Homo Sapiens. Με αυτήν την παρακαταθήκη το γεγονός ότι έχουμε φτάσει να είμαστε πάνω από εφτά δις τώρα είναι μάλλον ιστορικό παράδοξο. Άλλωστε η αφετηρία μας καταδεικνύει τη γεωμετρική αύξηση της καταστροφικής ικανότητας του όντος που φέρει τη λογική του ενστίκτου από το ένστικτο μόνο. Αυτό που σίγουρα μας διαφοροποιεί από τους άλλους ζώντες οργανισμούς είναι η βιολογική ικανότητά μας να διαφοροποιούμαι την περιοδικότητα των πράξεων και των συμβάντων που επηρεάζουμε. Είναι αυτή η παρεμβατικότητα στη σειρά των γεγονότων που μας κάνει ξεχωριστά επικίνδυνους.

Το χάρισμα αυτό βασίζεται στη μοναδικότητα της ευφυΐας. Ο υπολογισμός και το ζύγισμα των επιλογών όταν συνδυάζονται με τη φαντασία πηγαίνουν τον κόσμο σε άλλο επίπεδο. Αυτό το επίπεδο δεν είναι απαραίτητα ανώτερο και σε καμία περίπτωση εξαναγκαστικά προοδευτικό. Πριν μερικά χρόνια ο Umberto Eco σε μιαν επιφυλλίδα του στη La Stampa είχε επιχειρηματολογήσει για το πώς ο κόσμος κάνει βήματα προς τα πίσω (σημ. υπάρχει μεταφρασμένο στα Ελληνικά στη συλλογή ‘Με το Βήμα του Κάβουρα’). Διότι οι άνθρωποι προσπαθούν να εξασφαλίσουν και να διαφυλάξουν τα συμφέροντά τους. Από τη στιγμή που η έννοια του συμφέροντος μπήκε στην καθημερινότητα η ανθρώπινη δημιουργικότητα πήρε δύο κατευθύνσεις: Η πρώτη ήταν η τροχοδρόμηση και το καλούπωμα της ανθρώπινης εφευρετικότητας προς ένα σκοπό. Μετά από αυτήν την τελολογική επίδραση ακολούθησε και μια δεύτερη πιο κεκαλυμμένη. Εμφανίστηκε μια διελκυστίνδα που απαιτούσε εξισορρόπηση μεταξύ των δύο βασικών ενστίκτων: ελευθερία και αυτοσυντήρηση. Το τελευταίο μεταφράζεται σε αυτό που στο σύγχρονο (μετά τη Γαλλική Επανάσταση) κόσμο ονομάζουμε ‘ασφάλεια’.

Συνακόλουθα, η μάχη μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας μεταφέρθηκε στην καρδιά των κοινωνικών, πολιτικών και διεθνών εντάσεων όταν οι άνθρωποι σχημάτισαν κοινωνίες. Με τη διαβρωτική επίδραση των ατομικών συμφερόντων πάνω στα κοινά δημιουργήθηκαν διαφορετικές τάσεις, ερμηνείες, απόψεις, ιδεολογίες κ.ο.κ. Η ισορροπία ανάμεσα στα δύο δεν αποτελεί παγκόσμια σταθερά. Ποικίλει μέσα στο χωροχρόνο και μετατρέπεται σε μιαν εξαρτημένη μεταβλητή των στοχεύσεων της εκάστοτε εξουσίας, των αιτημάτων του πληθυσμού και του διεθνούς ή/και περιφερειακού περιβάλλοντος. Το να προκρίνεται η ασφάλεια ή  η ελευθερία αξιωματικά αποτελεί πολιτικό cliché. Έναν αφορισμό ξεδιάντροπο που επιδιώκει να αφυπνίσει πάθη.

Μόνο που υπάρχουν περιπτώσεις που όταν χάνεται η στόχευση η ισορροπία ακολουθεί την πτώση και κυριαρχεί μια χαοτική κατάσταση. Για παράδειγμα, οι Αγγλοσαξονικές κοινωνίες έχουν προτάξει εδώ και χρόνια την ασφάλεια. Το safety first έγινε από παραδοχή επίσημη πολιτική που σε αρκετές περιστάσεις οδήγησε σε υστερία, όπως μετά την 11^η Σεπτεμβρίου. Στη Σκανδιναβία από την άλλη έχουν προτάξει την ελευθερία η οποία σε αρκετές περιστάσεις οδηγεί στην ασυδοσία, όπως εξαιρετικά εύστοχα σκιαγραφούν τα μέλη της σύγχρονης Σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα πάλι έχει εγκαθιδρυθεί μια παράνοια που βασίζεται στην ασυμφωνία των ‘θέλω’ των πολιτών.

Με γραφικότητες τύπου ‘Του Έλληνα ο τράχηλος ζυγό δεν τον βαστάει’ και με το τσολιαδόμετρο να χτυπάει κόκκινο υπερπροβάλεται η τάση του συγκεκριμένου λαού προς την ελευθερία. Στην πραγματικότητα αυτό αποτελεί μόνο μια φαντασίωση των πολιτών, δεδομένου ότι ο πληθυσμός της Νότιας Βαλκανικής, αλλά και της Μικράς Ασίας όσο υπήρχε έζησε χιλιάδες χρόνια υπό τη σκέπη πολυεθνικών Αυτοκρατοριών. Μετά το πέρας της εποχής των πόλεων κρατών, όπως έχει επισημάνει πολύ αναλυτικά ο Κορνήλιος Καστοριάδης, οι ελληνικές πόλεις παύουν να είναι αυτόνομες. Από τη Μακεδονική Αυτοκρατορία, μέχρι το 1833 και την εγκαθίδρυση του νέου ελληνικού κράτους υπήρξαν υποτελείς Αυτοκρατοριών. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα των μνημονίων ένας νέος όρος μπήκε στο λεξιλόγιο της γλώσσας για να περιγράψει την ψυχοσύνθεση των Ελλήνων: ‘ραγιαδοφάρα’.

Αλλά αν οι εξελίξεις ακολουθούσαν κάποια λογική θα έπρεπε να προκριθεί η ασφάλεια. Με τον κοινωνικό ιστό κατεστραμμένο, τα εργασιακά δικαιώματα να έχουν πρακτικά καταργηθεί και το κράτος να έχει απολέσει το μεγαλύτερο μέρος των λειτουργιών του ούτε αυτό υπάρχει. Συμπληρωματικά σε αυτό έρχεται και η τάση ανθρωποφαγίας μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Καμία ασφάλεια, κανένα ένστικτο επιβίωσης (που βεβαιώνεται από τον αριθμό των αυτοκτονιών), παρά μόνο φθόνος για όσους μπορούν να επιβιώσουν και μίσος για όσους μπορούν να ζήσουν.

Πρόσφατα μιλώντας με κάποιους παλιούς συμφοιτητές μου, κάποιοι από τους οποίους είναι και καλοί φίλοι, τους είδα να πέφτουν και αυτοί στην παγίδα της ψυχαναγκαστικής παράνοιας. Μου έλεγαν ότι καλά είσαι στην Αγγλία, να μη γυρίσεις και όλα αυτά τα τετριμμένα, αλλά με έναν τρόπο διαφορετικό από παλαιότερα. Ακουγόταν στη φωνή τους όχι η λαχτάρα, το όραμα για κάτι νέο, αλλά η ζήλια. Στεναχωρήθηκα που παιδιά μορφωμένα, με ικανότητες και με τα οποία έχουμε μοιραστεί τόσες στιγμές δεν προτάσσουν το να καταφέρουν κάτι, αλλά επιδιώκουν να σε τραβήξουν εσένα κάτω, ως γνήσιοι Νεοέλληνες. Ελεύθεροι στα λόγια, αλλά ζητώντας μια μόνιμη δουλειά στο δημόσιο για να έχουν ασφάλεια.

Η απάντηση εδράζεται στην ισορροπία. Την προσωπική αρχικά και την κοινωνική δευτερευόντως. Ο κάθε άνθρωπος έχει τη δική του και ως αποτέλεσμα η κάθε κοινωνία αναζητά μια ίδια ισορροπία μεταξύ στόχων, μέσων και επιθυμιών. Η μόνη πραγματική κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού είναι η μεθοδολογία που παρέχει στη χαλιναγώγηση των ενστίκτων. Χαλιναγώγηση όμως, όχι εξάλειψη. Κάθε άτομο είναι διαφορετικό, με διακριτά χαρακτηριστικά τόσο εξωτερικά όσο και ψυχισμού. Προκρίνει και επιδιώκει πράγματα βάσει τις ατομικής του ιδιοσυγκρασίας. Ο σεβασμός όμως στις επιθυμίες, τις απόψεις και τις επιτυχίες των άλλων είναι ένα πολιτισμικό γνώρισμα που καταδεικνύει το επίπεδο του καθενός, ανεξαρτήτως μόρφωσης ή παίδευσης.

Και επειδή στις περιόδους κρίσεων υπάρχει μια τεράστια στροφή στο μεταφυσικό, έχω να πω ότι ο πολιτισμός είναι απότοκο της ανθρώπινης εφευρετικότητας. Η διαφυγή στα Θεία είναι ομολογία παραίτησης του δρώντος. Από ενεργητικός δρώντας μετατρέπεται σε παθητικό δέκτη, εγγεγραμμένο στη λίστα αναμονής της Πρόνοιας και της Ευχαριστίας. Η εξέλιξη όμως και η υστέρηση δεν αποτέλεσαν ποτέ Θεία θαύματα, αλλά ανθρώπων έργα. 

Συνεδρία 16: Ο χημικός γάμος

Αν και αποφεύγω να γράφω εδώ για τα πράγματα που απασχολούν την επαγγελματική μου καθημερινότητα, υπάρχουν μερικά συμβάντα που σε ξεπερνούν. Είναι μια εξαιρετικά ψυχοφθόρος διαδικασία να προσπαθείς να ασχοληθείς με υψηλή πολιτική όταν η χώρα που εξετάζεις βρίσκεται μεταξύ ολέθρου και ισοπέδωσης. Τα γεγονότα σε Συρία και Αίγυπτο που παίζουν πρώτα θέμα στη διεθνή ειδησιογραφία αποτελούν την ημερήσια δόση μου φρίκης και βίας.

Με τη Συρία άρχισα να ασχολούμαι περίπου ενάμιση χρόνο πριν, καθώς μου ζητήθηκε αρχικά να γράψω κάτι για τη σχέση του καθεστώτος Αλλαουί με το Ιράν. Πέρα από τα προφανή, ότι οι Σιίτες μεταξύ τους υποστηρίζονται , ότι η Συρία είναι παρέμενε το μόνο κράτος που στήριζε διεθνώς το Ιράν και ότι τα δύο καθεστώτα είχαν αγαστή συνεργασία σε στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο, υπάρχουν και μερικά στοιχεία στο περιθώριο. Το κυρίαρχο είναι η μεταφορά οπλισμού από το Ιράν στη Συρία. Παρά το εμπάργκο το Ιράν συνεχίζει να εξοπλίζεται, να ναι καλά ο Μακαριστός, Πεφωτισμένος Βορειοκορεάτης ηγέτης, το Πακιστάν και η δρόμοι λαθρεμπορίου από τη Ρωσία. Η συνήθης μέθοδος είναι να δίνεται ένα πρωτότυπο στο Ιράν και μετά αυτοί να κάνουν βιομηχανική παραγωγή μιας ρέπλικας που φέρει Ισλαμική ονομασία. Με αυτόν τον τρόπο τίποτα δε μπορεί να συνδεθεί με τον αυθεντικό πάροχο και να κινηθεί κάποια διπλωματική διαδικασία πέραν τον κατηγοριών και των καταγγελιών. Η κατασταλτικοί μηχανισμοί του διεθνούς δικαίου είναι έτσι και αλλιώς της πλάκας, αν και όπου υπάρχουν.

Το δεύτερο είναι ότι η Συρία εδώ και περίπου 70 χρόνια μάχεται με τη Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία για την ηγεσία του κινήματος του ‘Παναραβισμού’. Η ιδέα ότι τα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής (Μαγκρέμπ) είναι απότοκα της αποαποικιοποίησης, ότι δε διαθέτουν διακριτά εθνικά χαρακτηριστικά και ότι όλοι αποτελούν κομμάτι του μεγάλου Αραβικού έθνους, δεν είναι καινούρια. Υπάρχει από την εποχή του Σαλαδίνου (μέσα 13^ου αιώνα) και πήρε μια τεράστια ώθηση με την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κυρίως με τη θεμελίωση του κράτους του Ισραήλ. Το Ιράν παρακολουθεί από μακριά στηρίζοντας το Συριακό πόλο, περιμένοντας την ευκαιρία να βγει μπροστά. Η ηγεσία του ‘Παναραβισμού’ είναι ένας από τους δευτερεύοντες λόγους πίσω από το πυρηνικό του πρόγραμμα και φυσικά στηρίζοντας τη Συρία προμοτάρει τους Σιίτες. Άλλωστε ο κόλπος λέγεται Περσικός ακόμα, έτσι;

Το ότι η Συρία είχε χημικό οπλοστάσιο ήταν τόσο μυστικό στη διεθνή κοινότητα, όσο και τα πυρηνικά του Ισραήλ. Παρ’ όλ’ αυτά, θεωρούσαμε ότι ο κίνδυνος ήταν να περάσουν στα χέρια της Σιιτικής Χεζμπολάχ και όχι ότι ο Ασσάντ θα τα χρησιμοποιήσει εναντίων του δικού του πληθυσμού, πόσο μάλλον εναντίων αμάχων. Ναι, σίγουρα το απολυταρχικό Ισλάμ κλυδωνίζεται, παραδοσιακά κέντρα εξουσίας και ισχύος διαφοροποιούνται, σε ένα εμφύλιο δεν υπάρχουν κανόνες κτλ, στα οποία δε θέλω να επεκταθώ, αλλά διάολε! Αυτό που συμβαίνει στη Συρία πλέον είναι εκκαθάριση. Το χειρότερο της υπόθεσης είναι ότι δεν μπορεί να χαρακτηριστεί από το διεθνές δίκαιο ούτε ως εθνοκάθαρση (το να διώκονται αποκλειστικά μέλη μιας εθνικής ταυτότητας), ούτε ως γενοκτονία (προσπάθεια πλήρους εκκαθάρισης ενός πληθυσμού), ούτε ως βίαιη μετακίνηση πληθυσμού, διότι σκοτώνονται στις εστίες τους,. Και τα τρία παραπάνω αποτελούν εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά τις ανθρωπότητας και η δίωξη δε χρειάζεται να περάσει από τον ‘παράλυτο σχιζοφρενή’ ΟΗΕ, που έλεγε και ο Kissinger.

Και να καταδείξω τη απεριόριστη γελοιότητα του διεθνούς δικαίου, ο Ασσάντ δεν μπορεί να κατηγορηθεί ούτε βάσει της Σύμβασης περί Χημικών Όπλων, διότι η Συρία δεν είναι συμβεβλημένο μέλος. Αν ένα κράτος δεν υπογράψει και δεν κυρώσει μια διεθνή συνθήκη δε δεσμεύεται από αυτήν. Έτσι λοιπόν μπορεί να χρησιμοποιεί τα χημικά όπλα μέχρι φυσικά να αποφασίσει το Συμβούλιο Ασφαλείας ότι δεν πάει άλλο. Εδώ έχουμε τη δεύτερη γελοιότητα που τόσο καιρό κατηγορείται η διεθνής κοινότητα γιατί δεν κάνει κάτι για την αιματοχυσία στη Συρία (ελπίζω να είναι αρκετά δημοσιογραφικό αυτό), δηλαδή να επέμβει στρατιωτικά επειδή δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτα άλλο. Αν αποφασίσει ο ΟΗΕ να επέμβει, που είναι το νόμιμο, η επιχείρηση θα τρέξει από τις ΗΠΑ, διότι είναι η μόνη που έχει τα μέσα και τα χρήματα να το κάνει. Τώρα επέμβαση υπό την ηγεσία των Αμερικανών σε Αραβικό κράτος που συνορεύει με το Ισραήλ, θα επαναφέρει τα ‘φονιάδες των λαών’. Άσχετα με το ότι αυτό είναι το νόμιμο, δηλαδή ο ΟΗΕ δίνει εντολή με τη σύμφωνη γνώμη όλων, και όσο μπορεί συμβάλει ο καθένας. Οι αφελείς θα συνδέσουν αυτήν την επέμβαση με εκείνη στο Ιράκ που ο βλάκας γιος του φίλου του Επίτιμου έκανε μόνος του, με κάτι φιλαράκια του, παρακάμπτοντας τον ΟΗΕ και όλους τους διεθνείς οργανισμούς και κανόνες. Μετά θα βγουν στη φόρα τα Βιετνάμ και οι Κορέες και το στερεότυπο θα συνεχίσει να υφίσταται ακέραιο.

Ένας άλλος πόλος του Αραβικού κόσμου, η Αίγυπτος διάγει και αυτή εμφύλια κατάσταση. Και αν στην Ελλάδα έχουμε ψευτοδιλήμματα, η Αίγυπτος έχει να διαλέξει μεταξύ στρατιωτικής ή θρησκευτικής δικτατορίας. Μουτζαχεντίν ή τανκς δηλαδή. Ο Μόρσι εκλέχτηκε, αλλά είναι ο anchorman της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Επιβάλλοντας εν μέρει τη Σαρία (Ισλαμικός Νόμος) με μαντήλες στη δημόσια τηλεόραση, απαγόρευση του αλκοόλ, επιβολή του οι γυναίκες να συνοδεύονται από άντρες, και άλλα τέτοια όμορφα μπήκε στο μάτι των ‘κοσμικών’. Ο Γκιούλ, πριν από μερικά χρόνια, όταν ήταν ακόμα Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, είχε πει κάτι εξαιρετικά εύστοχο: ‘Δεν μπορώ να κατανοήσω γιατί μπορούν να υπάρχουν Χριστιανο-δημοκρατικά κόμματα και δεν μπορούν να υπάρχουν Ισλαμο-δημοκρατικά’. Εμπνευσμένο, αλλά το Ισλάμ ως θρησκεία επεμβαίνει πάρα πολύ στην πολιτικο-οικονομική και κοινωνική ζωή των κρατών. Και τελικά αποδεικνύεται ότι Ισλάμ και δημοκρατία έχουν δρόμο μπροστά τους για να βρουν ένα modus vivendi.

Οι Αραβικές χώρες έχουν το πρόβλημα της εποχής. Ο Χριστιανικός κόσμος όταν πέρασε αυτές τις μεταλλάξεις δεν είχε την υπερέκθεση στα media. Με εξαίρεση τις ΗΠΑ όπου η επανάσταση έφερε τη δημοκρατία και τέλος, σε όλα τα άλλα κράτη η δημοκρατία μέχρι να εμπεδωθεί πέρασε από πολλές φάσεις και αρκετούς θανάτους. Στη Γαλλία η εναλλαγή δημοκρατίας – βασιλείας κράτησε σχεδόν ένα αιώνα και χτίστηκε πάνω στην γκιλοτίνα. Στη Γερμανία η Βαϊμάρη έφερε τον Αδόλφο στην εξουσία. Στην Ισπανία είχαν 38 χρόνια το Generalisimo. Στην Ελλάδα η πρώτη Ελληνική δημοκρατία έφερε ένα νόθο δημοψήφισμα, παλινόρθωση, δικτατορία. Στον Αραβικό κόσμο όμως τα Μπααθικά καθεστώτα είτε τα έριξαν από έξω (πχ Ιράκ) ή τα ανέτρεψαν εσωτερικές κοινωνικές επαναστάσεις στην εποχή της πληροφορίας.

Αν ο Ροβεσπιέρος μπόρεσε να εξοντώσει 3.000 βασιλόφρονες και αν ο Στάλιν ξεφορτωνόταν όποιον θεωρούσε εχθρό του λαού, το μάθαμε από την ιστορία και τη μελέτη των αρχείων. Τώρα όλα συμβαίνουν σε παρόντα χρόνο, σε συνθήκες άμεσης αναμετάδοσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το επίπεδο βίας είναι διαφορετικό. Ένας Έλληνας καθηγητής στο Yale, ο Στάθης Καλύβας έχει γράψει ένα εξαιρετικό βιβλίο για τα επίπεδα βίας στους εμφυλίους, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τον ελληνικό εμφύλιο. Δυστυχώς δεν έχει μεταφραστεί ακόμα στα Ελληνικά, αν θέλετε να το ψάξετε είναι το ‘The Logic of Violence in Civil War’.

Ο Καλύβας θεωρεί (και συμφωνώ) ότι στους εμφυλίους η κλιμάκωση της βίας είναι πιο απότομη και τα επίπεδά της οδηγούνται προς τα πάνω επειδή δε διατηρούνται οι αποστάσεις μεταξύ των κοινωνικών, ταξικών, οικονομικών επιπέδων, καθώς και εκείνων της λήψεως αποφάσεων. Καταργείται η κάθετη, ιεραρχική δομή τόσο σε πολιτικό, όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο και ο κάθε αντιμαχόμενος περικλείει ένα κομμάτι όλης της διαδικασίας ο ίδιος. Αν σε αυτό προσθέσουμε και τη γεωμετρικά αυξανόμενη καταστροφικότητα (μη δόκιμο, αλλά δεν μπορώ να βρω καλύτερη λέξη) των σύγχρονων οπλικών συστημάτων έχουμε ένα εξαιρετικό θέαμα για τις ύαινες με τα μικρόφωνα και τις κάμερες. Και στην περίπτωση της Συρίας και της Αιγύπτου, ένα διαβρωτικό για την ανθρώπινη φύση χημικό γάμο.

Συνεδρία 15: Εικονογραφίες

Αυτός που είπε ότι μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις ήταν κοντόφθαλμος. Ξεκινάω αντιδραστικά για να ντριπλάρω τα αξιώματα του σχολικού κατεστημένου. Όχι ότι θα τασσόμουν με τους εικονομάχους, αλλά μια εικόνα με λέξεις μπορεί να σου πει πολλά περισσότερα. Ευτυχώς, κάτι αιώνες μετά κάποιος Αμερικανός ανακάλυψε τη δύναμη που μπορεί να έχει αυτό το πάντρεμα. Αρχικά η έννοια comics δεν υπήρχε. Περάστηκαν εικόνες και ασπρόμαυρα αρχικά σκίτσα σε κλασσικά δυτικά παραμύθια ώστε να γίνουν πιο ευχάριστα για τα παιδιά. Μεταξύ μας, ο θρύλος λέει και τον πιστεύω, ότι ο ταλαίπωρος Αμερικάνος ήθελε να απασχολήσει τα παιδιά του με κάτι για να αποσπάσει τη γυναίκα του από αυτά. Μεγάλε μαζί σου και στα δύο!

Επειδή όμως η εφεύρεση έλαβε χώρα στο US και όχι στο Βυζάντιο, κάποιος είδε τον εμπορικό αντίκτυπο αυτής. Μέχρι να γίνει το μεγάλο μπουμ με το Walt Disney έχει αρχίσει δειλά να αναπτύσσεται το είδος που έκανε τα παιδιά να μαζεύουν όλη τη βδομάδα το χαρτζιλίκι τους και μετά τον απαραίτητο στην προτεσταντική παράδοση κυριακάτικο εκκλησιασμό να το εναποθέτουν στο επόμενο τεύχος. Η νέα αυτή τέχνη περνάει τον Ατλαντικό και για καλή τύχη όλων εμάς των aficionados δεν καταλήγει στη Γριά Αλβιόνα, αλλά στη Γαλλία. Οι Γάλλοι δημιουργούν μια δική τους σχολή comics Πιο αρτιστική και λιγότερο παιδική. Τα comics περνάνε στην εφηβεία τους. Για καλύτερή μας τύχη η τέχνη αυτή παίρνει και την Panamericana και κατεβαίνει Νότια στην Αργεντινή. Οι Αργεντίνοι αρνούνται σθεναρά να προσθέσουν χρώμα, κυρίως γιατί οι καλλιτέχνες προσπαθούν να πουλήσουν τα σκίτσα και τις ιστορίες τους σε εφημερίδες.

Ο πόλεμος δίνει μια τεράστια ώθηση σε αυτό που πλέον ονομάζεται 9^η τέχνη. Οι ιστορίες ενηλικιώνονται για να συντροφεύουν τους φαντάρους στο μέτωπο και για να ανεβάζουν το ηθικό στο homeland. Είναι η περίοδος που κάνουν την εμφάνισή του και τα πρώτα comics ‘για ενηλίκους’, εικονογραφημένες τσόντες δηλαδή. Στην Αμερική κυκλοφορούν για πρώτη φορά κάποιες ιστορίες σε συνέχειες με ήρωες που έχουν υπερφυσικές δυνάμεις. Μια μικρή εταιρία, η Detective Comics (DC) αρχίζει να παρουσιάζει το αμερικανικό όνειρο με ήρωα έναν εξωγήινο ντυμένο στα χρώματα της αστερόεσσας. Και αν ο Superman εκφράζει τη συντηρητική Αμερική, ένα χαροκαμένο πλουσιόπαιδο ήρθε να μας παρουσιάσει τη μαγευτική σκοτεινή πλευρά της. Το Gotham City είναι η πόλη που κανείς δε θα ήθελε να ζει. Ένα μέρος που ο θάνατος είναι φτηνός και οι κοινοί κλέφτες, βιαστές, δολοφόνοι είναι το καλύτερο που μπορεί να σου τύχει. Οι ‘κακοί’ της ιστορίας αν τους πεις απλώς διαταραγμένους μάλλον τους κολακεύεις. Μόλις στη δεύτερη ιστορία το Δεκέμβρη του 1939 μας παρουσιάζεται ο πιο εμβληματικός κακός στο εικονογραφημένο σύμπαν. Ο χαοτικός Joker είναι η συγκεντρωμένη παράνοια του Δυτικού πολιτισμού. Ό,τι φοβάται ο ‘απλός πολίτης’ ότι μπορεί να του συμβεί το ενσαρκώνει ένας χαρακτήρας.

Ξεκίνησα τη μαθητεία μου στα comics με τα κλασσικά εικονογραφημένα της Disney. Μου την έσπαγε ο Mickey, συμπαθούσα το χαζούλη Goofy και συνέπασχα με το μονίμως γκαντέμη Donald. Ο ζάπλουτος και τσιγκούνης Θείος με θύμωνε γιατί αντικατόπτριζε ότι δεν ήθελα να γίνω, αλλά χρόνια αργότερα, όταν διάβασα τις ιστορίες του Banks για το πώς απέκτησε την περιουσία του τον είδα με άλλο μάτι. Είναι ο εργασιομανής προτεστάντης που συγκεντρώνει πλούτο. Ένα μοντέλο που δεν ασπάζομαι, αλλά μπορώ να κατανοήσω. Αργότερα, στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού ανακάλυψα τους Γάλλους. Ο Astérix είναι με διαφορά ότι καλύτερο έχει βγάλει η Ευρώπη στο χώρο. Αυτό το μοναδικό πάντρεμα ιστορίας και μυθοπλασίας δοσμένο με πολύ χιούμορ, που σου πετάει μέσα στα μούτρα όλα τα στερεότυπα των κοινωνιών που οι δύο φίλοι και ήρωες επισκέπτονται. Όσοι γνωρίζετε Γαλλικά διαβάστε τα πρωτότυπα, πραγματικά έχουν άλλη χάρη και πολύ περισσότερο γέλιο. Από κοντά και ο Lucky Look. Ο πιο συμπαθής αγελαδάρης της υφηλίου.

Η τάση μου προς τις πολιτικές επιστήμες και την κοινωνιολογία βρήκε απόλυτη έκφραση στη δουλειά ενός Αργεντίνου και στην παρέα μια μικρής με αφάνα μαλλί. Η Mafalda είναι το πιο πολιτικοποιημένο comic, αλλά με τεράστια δόση παιδικής αθωότητας και ευφυΐας. Η έκδοση με τα άπαντα που κυκλοφορεί και στα Ελληνικά είναι εκ των ουκ άνευ κόσμημα για τους συλλέκτες.

Και φυσικά υπάρχουν και οι Έλληνες δημιουργοί. Ένας φίλος Αργεντίνος, καθηγητής Ελληνικών πια στο Buenos Aires, έμαθε Ελληνικά για να διαβάσει Αρκά. Να πω ότι δεν τον καταλαβαίνω θα πω ψέματα. Σπάνια περίπτωση δημιουργού που μπορεί να κανιβαλίσει στερεότυπα χρησιμοποιώντας γλωσσικά παίγνια απίστευτου επιπέδου. Ο Τριβιζάς στο πιο παιδικό και αρκετοί που έγραψαν πιο ‘ενήλικα’ πράγματα, όχι τσόντες.

Στο mama America οι υπερήρωες έχουν καταλάβει το μεγαλύτερο κομμάτι του χώρου. Συμπαθείς ή αντιπαθείς παρουσιάζουν τον ίδιο κόσμο με άλλο μάτι. Πάντα είχα μια αδυναμία στο Batman. Όχι λόγω των ταινιών που είναι με διαφορά οι καλύτερες στο σύμπαν των υπερηρώων, αλλά διότι παρά τα λεφτά του είναι ο μόνος που δεν έχει υπερδυνάμεις και χρησιμοποιεί το μυαλό του πρωτίστως. Είναι ο καλύτερος ντετέκτιβ στον κόσμο και εκφράζει τη σκοτεινή μου πλευρά. Ακολουθεί το δικό του κώδικα τιμής, που δε συμβαδίζει με αυτόν της κοινωνίας του, εξ’ ου και το ‘Σκοτεινός Ιππότης’ (Dark Knight). Στην πόλη που ο θάνατος βρίσκεται παντού, ο ίδιος δε σκοτώνει ποτέ.

Η Marvel έχει κάνει τη μαγκιά να βάλει τους ήρωές της σε πραγματικές πόλεις. Και μπορεί ο Spiderman να κλέβει την παράσταση στο δικό της σύμπαν, αλλά το πιο ενδιαφέρον comic είναι οι X-men. Κεκαλυμμένη πολιτική κριτική με δύο στρατόπεδα που έχουν διαφορετική πολιτική προσέγγιση στο θέμα του ρατσισμού. Οι μεταλλαγμένοι βιώνουν το ρατσισμό των ανθρώπων και η μεν ομάδα του Professor X προσπαθεί να πείσει τους ανθρώπους ότι δεν αποτελούν κίνδυνο και μπορούν να συμβιώσουν, εκπαιδεύοντας παράλληλα τους μεταλλαγμένους να ελέγχουν τις δυνάμεις τους, ο δε Magneto ακολουθεί το fight fire with fire. Είναι ‘κακός’ με την κλασσική έννοια του όρου; Σε καμία περίπτωση. Αντιδρά με βία στη βία.

Τα τελευταία χρόνια έγινε μόδα η Ιαπωνική προοπτική της τέχνης. Το σκίτσο είναι πολύ καλύτερα δουλεμένο, υψηλότερης ποιότητας και οι ιστορίες πιο περίεργες έως και αρρωστημένες. Η μόδα των manga, αλλά και της πορνό έκδοσής της (hentai) έπεσε σα λαίλαπα. Απευθύνονται όμως σε πιο έμπειρους αναγνώστες και ίσως ελαφρώς πιο διεστραμμένους. Κανένα πρόβλημα με εμένα. Το μόνο τους πρόβλημα είναι ότι για να βγάζουν τεύχη βάζουν πολλές ιστορίες εκτός του κεντρικού storyline και κάπου χάνεται η ουσία.

Αφορμή για το post είναι η καταιγίδα των ταινιών με υπερήρωες. Εντελώς τυχαία αυτό συνέβη μετά την απεργία των σεναριογράφων στο Hollywood πριν πέντε χρόνια. Οι ταινίες για να είναι πιασάρικες και να κάνουν εισιτήρια απογυμνώνουν τα comics από όλα τα στοιχεία κοινωνικής κριτικής που έχουν. Έτσι για να είμαστε politically correct. Μεγαλύτερη απογοήτευση από όλες ήταν το Watchmen, θυμίζω το μοναδικό comic που έχει μπει σε λίστες με τα καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία όλων των εποχών. Για εμάς τους οπαδούς τους χώρου αυτό είναι τραγικό. Κάποιες ταινίες είναι εκπληκτικές όπως τα Batman, το Avengers, το Hellboy, το πρώτο X-men και κάποιες λίγες άλλες. Παράκληση του fan: μη βιάζεται τα comics είναι εξαιρετικά από μόνα τους. Μην τα χαλάτε!

Σκεφτόμουν ποιο τραγούδι να βάλω σαν κατακλείδα. Ας με συγχωρήσουν οι άλλοι, αλλά διάολε υπάρχει just one fucking superhero song!

Συνεδρία 14: Λέξεις και Λόγια

Έχω μιαν απεριόριστη αγάπη για τις γλώσσες. Μιλάω για την ευρύτερη έννοια του όρου και όχι απλώς για τη στυγνή και άκαμπτη γραμματική προσέγγιση στην οποία βασίζεται η διδασκαλία τους. Με γοητεύουν άλλα πράγματα, όπως η λογική της δομής τους, οι εκφράσεις που χρησιμοποιούνται και το πώς αυτές αντικατοπτρίζουν τις σκέψεις και την κουλτούρα των ανθρώπων που τη χειρίζονται, οι τοπικές ιδιαιτερότητες σε προφορά, εκφορά και λεξιλόγιο και γενικότερα κάθε πτυχή του φαινομένου της γλώσσας τόσο ως κώδικα επικοινωνίας, όσο και ως φορέα κοινωνικοποίησης.

Μεγάλωσα σε μια περιοχή που είναι εξαιρετικά περήφανη για τη γλωσσική της ιδιαιτερότητα. Στην Κρήτη οι άνθρωποι περισσότερο εστιάζουν στο λεξιλογικό κομμάτι αυτής, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα στο φωνητικό-φωνολογικό, δηλαδή την προφορά. Η κρητική διάλεκτος πάντως οφείλει να εξεταστεί στην ολότητά της. Δεν είναι ούτε μόνο οι λεξιλογικές ιδιαιτερότητές της που την καθιστούν διακριτή, ούτε φυσικά αποκλειστικά η φωνητική πτυχή της. Οι Κρήτες πιστεύουν ότι η διάλεκτός τους είναι πιο κοντά στα αρχαία Ελληνικά από ότι η επίσημη γλώσσα του κράτους, πράγμα το οποίο ισχύει εν μέρει. Με τους αναρίθμητους κατακτητές τους νησιού να έχουν όλοι αφήσει ένα μικρό ή μεγαλύτερο γλωσσικό κατάλοιπο, υπάρχουν λέξεις τούρκικης, αραβικής και ιταλικής προέλευσης πράγμα που αποκρύπτεται τεχνηέντως, για να τονίσει την καταγωγή μας. Και αμφιβάλω ζωηρά για το αν οι αρχαίοι είχαν απορρινομένους φθόγγους, δηλαδή αν το ‘συνδράμω’ ακουγόταν ‘συντράμω’ ή αν η ‘κατάσταση’ ακουγόταν ‘γκαντάσταση’.

Η ασυμβατότητα μεταξύ των Ελληνικών που μάθαινα στο σχολείο με αυτά που άκουγα στο σπίτι, από συγγενείς και φίλους των γονιών μου και κυρίως στα χωριά ήταν δύσκολο να μην παρατηρηθεί. Βέβαια με τα σχολικά συγγράμματα να φέρουν την ταμπέλα της απόλυτης γνώσης, δεν υπήρχε αμφιβολία για το ποια ήταν τα ‘σωστά’ Ελληνικά. Σαν παιδιά το βρίσκαμε διασκεδαστικό το παιχνίδι με τα κρητικά, μια αφορμή να κοροϊδεύουμε τα παιδιά που μιλούσαν έτσι στο σχολείο και να παραξενευόμαστε με τους μεγάλους. Η γεωγραφία ήταν μια σημαντική μεταβλητή, αφού στο χωριό τα Κρητικά δεν ακουγόντουσαν παράταιρα, ενώ στο Ηράκλειο χτύπαγαν.

Μετά ήρθε η λογοτεχνία να μου ανοίξει νέους δρόμους. Από τα Κρητικά του Καζαντζάκη και του Χορτάτση, τα επίσημα Ελληνικά ημεδαπών και μεταφρασμένων αλλοδαπών συγγραφέων, μέχρι την καθαρεύουσα του Παπαδιαμάντη, του Ροΐδη και του Κάλβου. Άρχισα να αναπτύσσω μιαν αντίληψη διαχρονίας για τη γλώσσα, το πώς αυτή διαφοροποιείται και συμπεριφέρεται μέσα από το χρόνο. Ποια κοινωνία και ποια τάξη εκφράζει και εκπροσωπεί. Ήταν η περίοδος που άρχισα να γράφω και εγώ. Δευτέρα δημοτικού και μαζί με ένα φίλο εκδώσαμε την πρώτη σχολική εφημερίδα. Αυτός τελικά σπούδασε δημοσιογραφία, εγώ είπα καλύτερα πρεζάκιας παρά δημοσιοκάφρος.

Εκεί που άλλαξε ο κόσμος μου ήταν με τις ξένες γλώσσες. Αρχικά με τα Αγγλικά, μετά με τα Γαλλικά και ενώ έκανα μια προσπάθεια με τα Γερμανικά και οι τρεις μαζί μου έπεφταν πολύ βαριές και τα τελευταία τα άφησα. Άλλοι κόσμοι, διαφορετικοί τρόποι σκέψης που αποτυπώνονται στο διακριτό για κάθε γλώσσα συντακτικό και μια προσαρμοσμένη στην εκάστοτε κοινωνία χρήση ιδιωματισμών και χαιρετισμών. Από εκείνη τη στιγμή πίστεψα ότι δεν μπορείς ποτέ να κατανοήσεις πραγματικά ένα λαό αν δε μιλάς τη γλώσσα του. Η κωδικοποιημένη, μαθηματική δομή του συντακτικού μπορεί να σου φανερώσει τον τρόπο σκέψης του. Οι ιδιωματικές εκφράσεις την αντίληψή του για την κοινωνία και της δομές της. Ο τρόπος που προσεγγίζουν κάποιον και τον χαιρετάνε καταδεικνύει τις κοινωνικές σχέσεις και διακρίσεις. Τελικά έμαθα και Ισπανικά αργότερα, που πάντα ήταν μια μεγάλη μου αδυναμία. Αν και με τα Γαλλικά και τα Ισπανικά μου καταλαβαίνω Ιταλικά και Πορτογαλικά, δεν είναι το ίδιο. Δεν μπορώ να μπω μέσα στον κώδικα και να εξετάσω τη σχέση του με την κοινωνία. Τελευταία απέθεσα ένα φόρο τιμής στον οπαδισμό μου και μαθαίνω Καταλανικά.

Στο τελευταίο εκμεταλλεύομαι τη συμβία, η οποία είναι γλωσσολόγος και κάνει διδακτορικό πάνω στη σχέση Καταλανικών και Ισπανικών (Καστιγιάνικων δηλαδή). Δεν είναι η πρώτη φορά που την εκμεταλλεύομαι. Έχω κάνει χρήση των γνώσεων και των συγγραμμάτων της στο παρελθόν. Με έβαλε στον κόσμο της επιστήμης της γλώσσας, εξηγώντας μου θέματα όπως είναι η μορφολογία, η σημειολογία (καλά εδώ είχα κάνει το homework μου), η σύνταξη και κυρίως η πραγματολογία και η κοινωνιογλωσσολογία. Την πραγματολογία τη βρήκα ιδιαίτερα χρήσιμη στις πολιτικές επιστήμες. Ξεφεύγει από το απλοϊκό και ελαφρώς παρωχημένο συντακτικό του σχολείου με Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο και το βάζει στο πλαίσιο της διάδρασης. Εξετάζει ένα μήνυμα στον άξονα Πομπός-Μήνυμα-Δέκτης και τις πολλαπλές ερμηνείες που το μήνυμα μπορεί να έχει ανάλογα με το ποιος το εκπέμπει και ποιος το λαμβάνει. Στην πολιτική αυτούς που κάνουν αυτή τη δουλειά του λένε επικοινωνιολόγους. Αλλά δεν είναι τόσο απλό. Ένας εξαιρετικός χρήστης αυτής της τεχνικής είναι ο Milan Kundera, ο οποίος χρησιμοποιεί πολλές φορές σχήματα που επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες (πολυσημία) από τους ήρωές του.

Η κοινωνιογλωσσολογία είναι η σύνδεση της γλώσσας με την κοινωνιολογία και τα νομικά. Ας πούμε ότι ο Max Weber είχε δίκιο και η γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και στόλο. Τα Κρητικά είναι διάλεκτος, διότι αποτελούν μια γλωσσική ποικιλία των Ελληνικών που δεν έχει αναγνωριστεί από το επίσημο κράτος ως διακριτή γλώσσα. Αντίθετα, στην Ισπανία, τα Καταλανικά, τα Βάσκικα και τα Γαλιθιάνικα είναι ‘διάλεκτοι που φέρουν το καθεστώς (status) συνεπίσημης γλώσσας’ όπως αναφέρει το σύνταγμα του 1978 (Άρθρο 2). Το γλωσσικό ζήτημα σε κάποιες χώρες είναι σημείο τριβής, όπως στην Ισπανία, σε άλλες οι διάλεκτοι συνυπάρχουν και γίνεται χαβαλές (πχ. Ελλάδα, Ιταλία) και σε άλλες η ομοιογενοποίηση είναι τόσο μεγάλη που δε δίνεται ιδιαίτερο βάρος, με εξαίρεση κάτι βλαμμένους επιστήμονες σαν τη δικιά μου (όλος ο Αγγλοσαξονικός κόσμος και η Γαλλία).

Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι αντιδρώ στην κακοποίηση της γλώσσας. Όταν οι κοινωνοί αυτής την κακομεταχειρίζονται εκνευρίζομαι διότι οι δέκτες αποκτούν στρεβλή εικόνα. Οι δημοσιογράφοι είναι η πρώτοι βιαστές της. Ειδικά φαινόμενα όπως η έκπτωση του τόνου έχουν καταργηθεί πλήρως. Δεν μπορώ να θυμηθώ πότε άκουσα τελευταία φορά ‘ο επιθετικός των ερυθρολεύκων’ και όχι ‘των ερυθρόλευκων’. Θα μου πείτε ειδικά οι αθλητικοί δημοσιογράφοι είναι απόφοιτοι των ‘εργαστηρίων’ και των ‘κέντρων ελευθέρων σπουδών’ και όχι του πανεπιστημίου. Αλλά ειλικρινά, στο πολιτικό ή στο οικονομικό ρεπορτάζ τα ελληνικά που ακούγονται είναι καλύτερα; Μετά το θάνατο της Μαλβίνας και την ενασχόληση της Κανέλη με την πολιτική πρέπει να έχουν μείνει δύο, άντε τρεις που να μιλάνε καλά Ελληνικά. Για να μην τους αδικώ, στις εφημερίδες το επίπεδο είναι τελείως διαφορετικό, αλλά ποιος τις διαβάζει πια; Για τους πολιτικούς να μην το συζητήσω, προσπαθώ να κρατήσω το blog σε ένα επίπεδο.

Και κάπου εδώ είναι που οι δέκτες οφείλουν να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στις λέξεις, και όταν τους λένε απλώς λόγια.

Συνεδρία 13: Μίλια μακριά

Το προηγούμενο Σάββατο το βράδυ καθώς περιπλανιόμουν ηλεκτρονικά σε διάφορες ιστοσελίδες μια είδηση μου χτύπησε καμπανάκια: ‘Φωτιά στη Μεσσαρά νότια του Νομού Ηρακλείου’. Αρχικά αγχώθηκα και μετά το μυαλό μου έγινε ένα τεράστιο slideshow. Εικόνες περνούσαν αδιάκοπα χωρίς να έχουν κάποια λογική ή συνέχεια. Φωτογραφίες που αποτύπωναν τη ζωή μου σε ένα από τα χωριά που κινδύνευαν από τη φωτιά.

Η γιαγιά μου ζει ακόμα εκεί. Έχει πια φτάσει τα 85 και τα τελευταία χρόνια μένει αποκλειστικά στο σπίτι της. Από το 2004 που πέθανε ο παππούς, στα 94 του, άρχισε να χάνει την όρεξή της για ζωή. Κάθε φορά που την επισκέπτομαι μου λέει ότι δεν έρχεται ο Χάρος να την πάρει. Της απαντάω ότι είναι γερή κράση και όσο και αν μένει στο σπίτι και προσπαθεί να ρίξει τον εαυτό της δε θα τα καταφέρει. Υπήρξε εξαιρετική αγρότισσα και ονομαστή μποστανατζού άλλωστε. Η προσωποποίηση του κρητικού φιλότιμου, αφού από ότι μάζευε τα καλύτερα τα μοίραζε στη γειτονιά και σε συγγενείς. Και έχει και μεγάλο σόι, αφού είχε οκτώ αδέρφια. Από το 2005 που σταμάτησε να καλλιεργεί δεν της λείπει ποτέ τίποτα. Όσα έδωσε όλα αυτά τα χρόνια της επιστρέφουν αναδρομικά. Γείτονες και συγγενής θα σταματήσουν από το σπίτι και θα της αφήσουν φρούτα, λαχανικά, χοχλιούς, βοτάνια, μέχρι και κρέας. Η ανταπόδοση και η αναγνώριση τουλάχιστον δεν έχει χαθεί στα μέρη μας.

Πριν από κάποια χρόνια, το 2006 χρειάστηκε να νοσηλευτεί στο Ηράκλειο. Μετά την πήραμε στο σπίτι και της είπα ότι τώρα δε σε κουνάει ούτε ο ΟΗΕ από εδώ. ‘Να δεις παιδί μου ότι θα ασκήσω βέτο’, απάντησε. Αναρωτήθηκα αν την έφεσή μου στις διεθνείς σχέσεις την έχω πάρει από εκείνη. Διάολε γιατί όχι? Τόσα πράγματα έχω πάρει από αυτήν! Την ετοιμολογία μου, το λεκτικό καφριλίκι, το χιούμορ μου, αν έχω πάρει και αυτό τόσο τα καλύτερο. Μεγάλωσα με τη γριά. Όχι δεν ερχόταν στο σπίτι, εγώ πήγαινα στο δικό της. Αρχικά μόνος και μετά με τον αδερφό μου. Την ‘έπαυλή της’ που στέκει πάνω από την κεντρική πλατεία του χωριού. Μετά από 58 χρόνια δεν ήταν εύκολο να τη φέρουμε στο Ηράκλειο. Έπαθε κατάθλιψη, με την κλινική έννοια του όρου. Μετά από δύο μήνες οι γονείς μου έκαναν αποδεκτό το βέτο και τη γύρισαν στο χωριό. Ξαναζωντάνεψε. Της είπα πέρυσι ότι ‘στο Ηράκλειο του Χάρου ήσουν πιο κοντά’. ‘Ε, καημένε! Να με τουλάχιστον μια ολιά καταστεμένη οντέ θα ‘ρθει’. Χαλάλι!

Στο χωριό πέρασα μεγάλο μέρος της παιδικής μου ηλικίας. Από πολύ μικρός όταν οι γονείς μου με άφηναν εκεί το καλοκαίρι για το ετήσιο ταξίδι τους τον Αύγουστο, μέχρι που τελείωσα το σχολείο. Μετά ξέπεσα στο χυδαίο καθεστώς του επισκέπτη, με δική μου ευθύνη. Χυδαίο λόγω προσβολής στις μνήμες και τις εμπειρίες του παρελθόντος. Η γιαγιά με έπαιρνε στο μποστάνι, ποτίζαμε μαζί, καλλιεργούσαμε μαζί, ταΐζαμε κότες, κουνέλια (τα αγαπημένα μου), κατσίκια (που δε με άφηνε να πλησιάζω για να μη με κουτουλήσουν, αλλά εγώ την έκανα) παρέα και στο τέλος μου έδινε το ‘μεροκάματό μου’. Χρήματα να πάρω ένα παγωτό. Με έφερε σε επαφή με τη φύση μέσα από το παιχνίδι και όχι με τον ωμό τρόπο του πατέρα μου ‘Έχουμε δουλειά’. Ο παππούς από την άλλη με έμαθε χαρτιά και με πήγαινε βόλτα με τη γαϊδούρα. Αφού με έδενε πρώτα μην πέσω. Άνθρωπος της εκκλησίας ο ίδιος, ψάλτης, πρέπει να είναι ότι πιο υπομονετικό έχω γνωρίσει. Από αυτόν πήρα την έφεση στις γλώσσες. Στα 85 του θυμόταν γαλλικά και ιταλικά που είχε μάθει στον πόλεμο. Κανονικά, με σύνταξη και συμφωνίες, όχι σκόρπιες λέξεις. Ένα από τα best-of της ζωής μου ήταν στα τρία μου όταν πήγαμε στην εκκλησία του χωριού και, μαθημένος εγώ από τα κρητικά γλέντια, πήγα μπροστά στο στασίδι που έψελνε και τον χειροκροτούσα.

Μόνο που την προηγούμενη βδομάδα οι καμπάνες της συγκεκριμένης εκκλησίας σήμαναν κίνδυνο. Η φωτιά πλησίαζε και είχε αρχίσει να κυκλώνει το χωριό από την επάνω πλευρά. Στην αρχή με τις πρώτες πληροφορίες να έρχονται σκόρπιες ήμουν χαμένος. Φοβήθηκα για τη γιαγιά που το αναπνευστικό της δεν είναι και στην καλύτερη δυνατή κατάσταση. Η Μεσσαρά είναι μια εύφορη κοιλάδα ανάμεσα σε δύο βουνά και το καλοκαίρι οι θερμοκρασίες μπορούν να φτάσουν σε επίπεδο Σαχάρας, χωρίς τη συνδρομή της φωτιάς. Αν προσθέσεις και την υγρασία από τις καλλιέργειες έχεις μια εξασφαλισμένη κρίση άσθματος σε περίπτωση που είσαι ευαίσθητος. Κάνοντας ένα, δυο τηλέφωνα σε κάτι ξαδέρφια έμαθα ότι η γιαγιά απλώς είχε στραβώσει που δεν μπορούσε να βγει στην αυλή της να κοιτάζει το δρόμο, να χαιρετά και να κουβεδιάζει με τον κόσμο που περνούσε από κάτω. Το αγαπημένο της sport τα τελευταία χρόνια. Καλά μέχρι εδώ.

Το δεύτερο πράγμα που με τρόμαξε ήταν η περιουσία. Με τη δουλειά του πατέρα μου να μην πηγαίνει καλά, όπως όλων στη σημερινή Ελλάδα, οι ελιές είναι ένα αποκούμπι τεράστιας σημασίας. Αν και τις μισούσα, καθώς ήταν ο λόγος που έκανα πρώτη φορά διακοπές Χριστουγέννων όταν έδινα πανελλήνιες, ήθελα να τις κάψω ο ίδιος όταν γινόταν η μεταβίβαση της περιουσίας σε εμένα και τον αδερφό μου. Είναι οι κακές μνήμες από το χωριό, με τις ελιές να είναι όψιμες στην Κρήτη τις μαζεύαμε από τα Χριστούγεννα και μετά. Ποτέ δεν πίστεψα στον Αϊ Βασίλη, αλλά ήλπιζα να έρθει ένας καλικάντζαρος να μου κλέψει το ραβδί μου. Κάθε μέρα ξύπναγα και κοίταζα έξω να δω αν βρέχει, για να μην πάμε στο χωράφι. Έπρεπε να βρέχει πολύ όμως, διότι το ψιλόβροχο πατέρας και γιαγιά το θεωρούσαν απλώς δύσκολα working conditions. Παρόλα αυτά, φοβήθηκα για τον πατέρα μου. Με το άγχος που έχει με τη δουλειά και τις υποχρεώσεις αν έχανε και τις ελιές ένα καρδιακό ή ένα εγκεφαλικό το είχαμε σίγουρο.

Η φωτιά πήγε όμως από την πάνω πλευρά. Φυσικά, η κάτω πλευρά του χωριού έχει περάσει αναδασμό. Έχουν ανοιχτεί μεγάλοι δρόμοι (ζώνες πυρασφάλειας στην περίπτωσή μας) και υπάρχουν αρκετές δεξαμενές. Φωτιά είναι εξαιρετικά δύσκολο να επεκταθεί εκεί. Τον γλυτώσαμε και τον πατέρα. Αυτό που δεν αποφύγαμε όμως είναι μια τεράστια καταστροφή σε μια πολύ ζωντανή περιοχή. Κάηκαν θερμοκήπια, ελιές, αμπέλια, μελίσσια σε μια τεράστια έκταση. Η φωτιά σε κάποια φάση πήγε να κατευθυνθεί προς το παλάτι της Φαιστού. Λόγω δρόμων θα ήταν απίθανο να φτάσει εκεί. Το χωριό είναι ζωντανό και κάνει τα πάντα γιορτή. Τη Μεγάλη Παρασκευή κατά την περιφορά του Επιταφίου υπάρχουν check-points στη διαδρομή με τραπεζάκια γεμάτα νηστίσιμους μεζέδες και ρακή. Αυτό σημαίνει ότι ο Επιτάφιος ξεκινάει με όλο το χωριό από την εκκλησία και καταλήγει σε αυτήν με τον παπά και τους τέσσερις που τον σηκώνουν. Περισσότερο μοιάζει με κηδεία στη Νέα Ορλεάνη. Μετά εκεί που έχει καεί ο Ιούδας, για να μην πάνε χαμένα τα κάρβουνα, οι ψαράδες έχουν φροντίσει να φέρουν χταποδάκια, σουπιές, καβούρια και τα συναφή να τα απλώσουν επάνω. Κάτω από την ‘έπαυλη’ αυτά.

Έγραψα πολλά επειδή όλα αυτά τα σκεφτόμουν. Το τι έχω ζήσει εκεί, καλό και κακό, τη γιαγιά, τον παππού, το μποστάνι, τις ελιές, τα παιδιά που παίζαμε μπάλα, δεκαοχτώ χρόνια πλήρη. Ήθελα να είμαι σε θέση να πάω να βοηθήσω, όσους και όσα κινδύνευαν. Τη γιαγιά, τους συγγενείς, τους φίλους μου ή όποιον άλλον. Η καμένη γη είναι ένα από τα πιο θλιβερά θεάματα. Το έχω βιώσει στην Πελοπόννησο, στη Λέσβο και την Εύβοια και σε αγγίζει βαθιά. Πόσο μάλλον όταν έχεις δεθεί με έναν τόπο. Ήθελα να είμαι εκεί να βοηθήσω, αλλά είμαι 1.000.000 μίλια μακριά.